Twee gezichten van... Nr. 59: De Hervormde kerk in Maasland

In de rubriek 'De twee gezichten van…' staan maandelijks twee afbeeldingen centraal. De tekst van deze aflevering is verzorgd door Trudy Werner-Berkhout van de Historische Vereniging Maasland. Henk Groenendaal maakte de foto anno 2007. Reacties en suggesties van lezers zijn van harte welkom. Deze maand deel 59.

Toonaangevend in Maasland is de Hervormde of Oude kerk, die midden in het dorp staat.
De parochie Maasland was in de Middeleeuwen groot en omvatte diverse dorpen. In 1241 schonk de toenmalige graaf Willem II (1228-1256) het patronaatsrecht van de kerk van Maasland aan de Ridderlijke Duitsche Orde. Dit recht hield in dat de Orde een voorstel mocht doen voor de benoeming van een pastoor, de Orde had dus invloed op het kerkelijk gezag. Hier tegenover stond dat de Orde wel de pastoor en de kerk moest onderhouden. Ook mocht de Orde de patroonheilige van de parochie vaststellen. De kerk werd naar Maria Magdalena vernoemd.

In 1243 schonk het echtpaar ridder Dirk van Coldenhove en zijn vrouw Hadewijch hun bezittingen aan de Herenlaan aan de Duitsche Orde. Deze orde was oorspronkelijk een geestelijke ridderorde, ontstaan in de tijd van de Kruistochten en verleende humanitaire en geestelijke bijstand aan de kruisvaarders. Aan de Herenlaan kwam het Duitsche Huis te staan, maar na 1365 werd een nieuw huis betrokken, de Commanderij genaamd, gebouwd naast de kerk in het dorp.

Jasper van Egmond, commandeur van de Orde, ging bij de Opstand in de zestiende eeuw over naar het protestantse geloof. In het jaar 1576 werd de eerste predikant van de kerk benoemd door de Staten van Holland. Veel parochianen werden protestant. De versierselen, de beelden en altaarstukken zullen uit de kerk verwijderd zijn. Een sobere inrichting was immers het ideaal geworden. De inwoners die katholiek bleven, moesten zich noodgedwongen

In de kerk werden invloedrijke en kapitaalkrachtige personen begraven. Tot 1829 was begraven in de kerk toegestaan, daarna werd het verboden. Diverse prachtige grafstenen, zoals die van Jasper van Egmond, zijn helaas tijdens de brand van 1945 verloren gegaan. Op 18 juni van dat jaar ontstond brand doordat een afgevuurde lichtkogel in de goot van de kerk terecht kwam. Deze lichtkogel zou de feestvreugde rondom het herdenken van de nederlaag van Napoleon bij de slag van Waterloo verhogen. Terwijl de kerk de Tweede Wereldoorlog goed had doorstaan, werd het middeleeuwse gebouw nu vernield door het alles verzengende vuur. Gelukkig was het windstil, zodat de omliggende huizen gespaard bleven. De Maaslandse brandweer en brandweercorpsen uit de regio probeerden de kerk te redden, maar de brand was zo hevig dat slechts zwartgeblakerde muren overbleven. Het dak en een deel van de toren stortten in en het interieur verbrandde. Het prachtige Garrelsorgel uit de achttiende eeuw, het oude houtsnijwerk en de vaste banken gingen verloren. 

Zo ook de drie glas in loodramen die in 1620 geschonken waren door Jacob van Zuylen van Nievelt, Commandeur van de Duitsche Orde, het Hoogheemraadschap en Jacob van Zeventer, heer van Keenenburg, ambachtheer van Maasland. Gelukkig hadden omwonenden nog losse delen, zoals kerkbijbels, de kroonluchters, de wandborden en de stoelen uit de kerk kunnen redden.

Na rijp beraad werd in 1947 begonnen met de restauratie van de kerk. Het herstel begon met de herbouw van de noordbeuk. Tussen het schip van de kerk en die beuk werd een tijdelijke muur gebouwd, zodat de hervormde gemeente vanaf 1 juni 1949 weer de dienst in eigen kerk kon houden. Vier jaar lang had de gemeente de gereformeerde kerk in de Doelstraat mogen gebruiken. In 1954 was de restauratie zo goed als voltooid.

Aangezien bij de brand veel van het interieur was vernield, werden diverse stukken gekocht bij andere kerken. De kansel bijvoorbeeld is afkomstig uit het Noord Hollandse dorp Graft. De consistoriekamer tegen de zuidmuur (waar nu het grasveld is), het brandspuithuis bij de ingang van de kerk en het stovenhuisje aan de oostmuur zijn niet meer herbouwd.

Het monumentale gebouw is 's avonds sfeervol verlicht. Vooral in deze donkere maanden heeft dit als resultaat dat deze beeldbepalende kerk de geschiedenis van het mooie oude dorp weergeeft.

Literatuur:

• Verbrand, herbouwd, herdacht. Uitgave van de Nederlandse hervormde gemeente Maasland, 2004.
• De Ridderlijke Duitsche Orde in Maasland door K. Boschma en A. Immerzeel. Maasland, 1991.
• Maasland 1900-2000, beeldverhaal van honderd jaar dorpsleven. Maasland, 2001.

Tekst: Trudy Werner. Oude foto 1928: De foto is 's middags half twee genomen, op een gure winterdag (Museum De Schilpen). Foto huidige situatie 2007: Henk Groenendaal. 'Midden-Delfland - Schakel' publicatie: 20 december 2007.

Na publicatie worden de “Twee gezichten van…” ook op internet gepubliceerd op adres: http://www.middendelfland.net/.