Het muzikale verleden van Den Hoorn

Den Hoorn beschikte in het begin van de twintigste eeuw enige tijd over een eigen muziekvereniging. In het boekje Schipluiden in oude ansichten staat een foto uit 1908 met daarop de fanfare Ce Dur. Uit de archieven van Jan Ham blijkt dat de muzikale geschiedenis van Den Hoorn nog een vervolg had in een samenleving die door verzuiling werd opgesplitst. Ook in de andere dorpen van de huidige gemeente Midden-Delfland liet de verzuiling het verenigingsleven niet ongemoeid.

Vanaf het midden van de negentiende eeuw werden in veel dorpen en steden in Nederland fanfare- en harmonieorkesten opgericht. Ook bedrijven en instellingen richtten bedrijfsorkesten op om de sociale band onder de werknemers te versterken, zoals bij de politie, PTT, douane, Shell, de Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij (WSM) en de Delftse Gist- en Spiritusfabriek. Veel van deze verenigingen bestaan nu nog, zij het soms onder andere namen door fusies of een privatisering. Muziek maken vulde op sociaalcultureel gebied een leemte op; het was een verrijking voor zowel het individu als voor de gemeenschap. Blaasorkesten waren afgestemd op het levenspatroon van de toenmalige middenklasse en de arbeiders. Vaak organiseerden zij ook andere culturele activiteiten, zoals toneelvoorstellingen. In de dorpen van de huidige gemeente Midden-Delfland ontstonden rond 1900 muziekverenigingen. De oudste, nog bestaande, vereniging is Euterpe in Maasland (sinds 1897). Ook in Den Hoorn en Schipluiden ontstonden rond die tijd muziekverenigingen. In Schipluiden was dat Crescendo en in Den Hoorn de fanfare Ce Dur. De muziekverenigingen waren neutraal en niet verbonden aan een kerkgenootschap.

In het boekje Schipluiden in oude ansichten is de fanfare Ce Dur (ook als C-dur geschreven) afgebeeld voor de stalhouderij naast café Delfland. In de informatie van Ham staat vermeld dat de fanfare C-Dur in 1922 een aantal zusters Franciscanessen van Aerdenhout vanaf de gemeentegrens (Den Hoorn was in 1921 toegevoegd aan Schipluiden) begeleidde naar de nieuwe Mariaschool. De zusters kwamen naar Den Hoorn om de katholieke jeugd les te geven. Op 19 mei 1922 werd de Mariaschool officieel ingewijd door de bisschop van Haarlem Mgr. A.J. Callier.

Fanfare Ce Dur omstreeks 1908. Staande van links naar rechts: Niek van Paassen, Jac. van Velzen, Jan Witkamp, Adr. Arkesteyn, Jan Tetteroo, Koos van Haaster, Willem v.d. Knaap, Jan v.d. Zalm en Piet Kuipers; zittend: Jan Koop, Henk Tetteroo, Rien v.d. Zalm (directeur), Leen Arkesteyn, Kees van Velzen en Gerard Tetteroo.

De tijdens de Schoolstrijd in de negentiende eeuw begonnen verzuiling van de samenleving zette zich voort in de twintigste eeuw. Het bisdom Haarlem, waaronder de gemeente Schipluiden ressorteerde, drong sterk aan op oprichting van katholieke verenigingen. De archivaris van het bisdom verwoordde dit als: ‘Om te voorkomen dat de katholieke bokken met de hervormde geiten zouden paren’. Bouwpastoor J.C. Vasse van de in 1917 ingewijde kerk van de parochie van de H.H. Antonius en Cornelius te Den Hoorn schreef in zijn geschrift: Het sociale leven van de parochie van de H.H. Antonius en Cornelius het volgende: ‘Bij de oprichting der parochie in 1917 bestond er hier reeds enige tijd een fanfare, een muziekvereniging C-dur geheten, welke vereniging neutraal was’. In lijn met het bisdom verkondigde de pastoor dat katholieken geen lid behoorden te zijn van een niet-katholieke vereniging. Het gevolg was dat er geen niet-katholieke leden meer werden aangenomen en dat de niet-katholieken uit de vereniging traden.

Op 3 oktober 1922 werd een rooms-katholieke Kolping-vereniging opgericht met twee afdelingen: een fanfare en een toneelvereniging. In de jaren na 1922 verging het de Kolping-vereniging heel goed. De muziektent werd vernieuwd, beschilderd en van een nieuw linnen dak voorzien. De oude 80 muziekinstrumenten werden vervangen, waarbij de fanfare werd omgezet in een harmonie. Na de uitbouw van de Maria-school maakte men voor de gymzaal een nieuw toneel. Het daarvoor benodigde bedrag brachten de parochianen bijeen door middel van een renteloze lening. De foto uit ca. 1924 toont het uit 21 man bestaande harmonieorkest van de Kolping-vereniging. Echter in mei 1932 moest deze harmonie bij gebrek aan leden helaas al worden opgegeven. Op het laatst waren er nog slechts tien leden. Sinds die tijd zorgt de harmonievereniging Sint Caecilia uit Schipluiden voor de muzikale begeleiding bij feestelijke gebeurtenissen.

Kolping-vereniging

Een Kolping-vereniging is een vereniging voor jonge roomskatholieke arbeiders, geïnspireerd door activiteiten van de Duitse priester Adolph Kolping (1813-1865). Hij wilde het lot van jonge arbeiders, gezellen, verbeteren door hen vorming en ontspanning te bieden. Het Kolping-netwerk is een internationaal katholiek netwerk van samenwerkende Kolping-verenigingen. De Nederlandse Kolping-afdeling begon met de Sint Jozef Gezellenvereniging in Amsterdam in 1868. Lokale verenigingen sloten zich hierbij aan en zo groeide het netwerk in korte tijd uit tot een organisatie met vele duizenden leden.

Verzuiling in Schipluiden en Maasland

Ook in Schipluiden en Maasland zorgde de verzuiling voor enige verandering. In Schipluiden traden de katholieken uit muziekvereniging Crescendo en vormden op 21 november 1921 de rooms-katholieke harmonievereniging St. Caecilia. Onder de naam Muziekvereniging Sint Caecilia vierde zij in 2011 haar 90-jarig bestaan. De protestantse leden van Crescendo vormden op 2 november 1921 muziekvereniging Excelsior. Dit orkest deed mee aan een concours in 1927, getuige een foto van dit orkest in het boek: Sint Caecilia, 75 jaar muziek in Schipluiden. Hoe lang Excelsior daarna nog bestaan heeft, is onbekend. In Maasland vormden de protestantse muzikanten op 5 februari 1919 de Christelijke Muziekvereniging Maaslandse Harmonie; in 2009 bestond deze vereniging 90 jaar. Opvallend is dat Harmonievereniging Euterpe de periode van verzuiling, die menige neutrale muziekvereniging ten gronde richtte, door is gekomen.

Ten slotte

Ham besluit in zijn vastlegging van Het muzikale verleden van Den Hoorn met de beschouwing: ‘De toen vooruitstrevende pastoor Vasse was toch op enkele punten zeer behoudend. De gezellige dorpsfanfare, die in vriendschap rond 1900 was opgebouwd en een hechte band gevormd had tussen de mannen van het kleine dorpje Den Hoorn moest op sterke aandrang van de pastoor maar verdwijnen, omdat er niet-katholieken in zaten. Het droevige resultaat van zijn streven is geweest dat ook de daarna nieuw opgerichte rooms-katholieke Kolping-harmonie na 10 jaren bij gebrek aan leden werd opgeheven in 1932. Nadien is er op Den Hoorn in het geheel geen muziekvereniging meer geweest. Wat toen de pastoor in die jaren als zijn plicht beschouwde, zou men nu onverdraagzaamheid kunnen noemen.’

Literatuur en bronnen

• J. Ham, Uit het muzikale verleden van Den Hoorn. Aantekeningen, z.j.
• J.W. Moerman, Schipluiden in oude ansichten (foto 26). Zaltbommel 1971.
• Alphons de Wit, Sint Caecilia, 75 jaar muziek in Schipluiden. Schipluiden 1995.
• Wikipedia, ‘Verzuiling’, internet: nl.wikipedia.org/wiki/Verzuiling
• Wikipedia, ‘Kolpingnetwerk’, internet: nl.wikipedia.org/wiki/Kolpingnetwerk

Dit artikel verscheen eerder in Historisch Jaarboek Schipluiden 2011, uitgegeven door de Historische Vereniging Oud-Schipluiden.