De Hoefslag en Hoefslagpalen

Het onderhoud van de polder- en zeedijken in Delfland, en ook op veel andere plaatsen in Nederland, werd vroeger gedaan door de eigenaren of gebruikers van de aangrenzende weilanden en percelen. Deze onderhoudsplicht wordt hoefslag genoemd. Op nog maar een klein aantal plaatsen is dit gebruik nog zichtbaar door de hoefslagpalen, die de grenzen van de te onderhouden delen van dijk aangeven. Op deze pagina wordt een aantal nog aanwezige hoefslagpalen beschreven die langs de oude Maasdijk in Maassluis en Vlaardingen staan.

De oude Maasdijk was het resultaat van inspanningen van lokale bestuurders en ingelanden, lang voordat het Hoogheemraadschap van Delfland bestond. De verdeling van de onderhoudsplicht van de Maasdijk was van oudsher gebaseerd op verhoefslaging. Bij dit systeem was de dijk verdeeld in vakken. Voor ieder dijkvak werd een onderhoudsplichtige aangewezen. Ten westen van de Spartelweg (nu Westgaag) in Maasland waren de dertien hoofdambachten met hun lidmaatambachten onderhoudsplichtig, en ten oosten van dit punt de eigenaren van de binnendijks gelegen landen. 

Op de interactieve kaart (Google Maps) zijn de nog aanwezige hoefslagpalen (2009) in Maassluis en Vlaardingen langs de oude Maasdijk aangegeven. Klik op een bolletje voor foto('s).

Hoefslagpalen langs de oude Maasdijk in Maassluis en Vlaardingen

Klik op een rode speld en vervolgens op de link die in de popup verschijnt om de paal te bekijken.

De 2009 inventarisatie werd gedaan in de zomer, augustus 2009. Wellicht bevinden er zich onder begroeiing meer palen. Mist u een paal? Meld het ons via het reactieformulier.

Langs de Maasdijk stond een groot aantal hoefslagpalen gemaakt van eikenhout en afgedekt met een ijzeren kruis. Deze werden later vervangen door achtkantige betonnen palen met een bolvormige kop. Op de palen staan de nummers van de hoefslagen, met nummer één in Ter Heijde. Het hoogheemraadschap van Delfland hield in de hoefslagboeken (oudst bekende is uit 1460) de onderhoudsplichtigen bij. Vanaf de 15e eeuw konden veel boeren niet meer aan hun onderhoudsplicht voldoen en ging deze over naar de polder- of ambachtbesturen of naar het hoogheemraadschap van Delfland. Het hoogheemraadschap kocht ook veel hoefslagen van de landeigenaren. In ruil voor het onderhoud aan dijken, kaden, watergangen en wegen door Delfland moesten landeigenaren Morgengeld betalen. Tweejaarlijks (in juni en september) werden schouwdagen gehouden om te controleren of het onderhoud naar behoren is uitgevoerd.

Hoeflagpaal langs de Maassluissedijk in Vlaardingen.

Eerdere inventarisaties

Eerdere inventarisaties door Van der Krogt van de hoefslagpalen van de Maasdijk, augustus 1986 en april 2006, geven aan dat het aantal hoefslagpalen snel kleiner wordt. In augustus 1986 resteerden nog vijftien palen; in de twintig jaar daarna zijn vier palen verdwenen. In augustus 2009 zijn er slechts zeven met redelijke zekerheid terug gevonden. Indien niet anders vermeld staan de palen aan de noordzijde van de dijk. 

Gemeente Westland onder 's-Gravenzande

• ca. 400 m ten oosten van de Zijdijk (nr. 4).

Gemeente Maassluis

• Ten noorden van de Westlandseweg, direct oostelijk van de aansluiting met de Nachtegaallaan (nr. 16 Schipluyde). In 2009 niet aangetroffen.
• Ten noorden van de splitsing tussen de Westlandseweg en de (oude) Maasdijk (nr. 40).
• Tussen de Zuiddijk en de Van der Horststraat (nummer onleesbaar); idem (nr. 61). In 2009 slechts één paal aangetroffen.
• Tegenover de Boonersluizen (nr. 65). In 2006 niet meer aanwezig.

Gemeente Vlaardingen

• Maassluissedijk bij huisnummer 188 (nr. 95).
• Maassluissedijk tussen Industrieweg en Zuidbuurtseweg. Twee exemplaren (nr. 133 en nr. 138) en enkele nauwelijks herkenbare restanten (restanten niet aangetroffen).
• Ten westen van de oprit Burgemeester Pruissingel (nr. 141).
• Maassluissedijk ter hoogte van de Dijklaan (nr 157).
• Ten oosten van de Burgemeester Pruissingel, leesbaar zijn de nummers 162, 175, (163) en 329. De palen dienen als stootpaal op de weghoeken. Eén ervan (nr. 162) staat aan de zuidzijde van de dijk. Nummer 329 staat dieper dan twintig jaar geleden, het nummer is niet meer leesbaar. Nummers 163 was in 2006 niet meer aanwezig. In 2009 is onduidelijk welke er nog aanwezig zijn.
• Maassluissedijk bij de oprit Dirk Schäferstraat, nummer onleesbaar. In 2006 niet meer aanwezig.

Bronnen:

• Hoogheemraadschap van Delfland - historie. 
• Definitie van Hoefslag op Wikipedia.
• Hoefslagboeken van Delfland (klik dan op Bronbewerkingen ZH).
• Stedengeschiedenis - Nieuw-archief-Delfland 1888-1919. 
• Het Hoogheemraadschap van Delfland in de middeleeuwen, 1289-1589 Door C Postma (Google boek).
• Peter van der Krogt, De hoefslagen van de Delflandse Maasdijk. In: Historisch Jaarboek Westland 19 (2006), p. 51-85.